Mësoni të mbroheni nga kërcënimet kibernetike në 3 hapa të thjeshta

Shqiptaret janë në listën e kërcënimet kibernetike. Siguria kibernetike është e rëndësishme për të mbrojtur të dhënat dhe parat në internet. Kjo artikull do të tregon 3 hapa të thjeshta për të krijuar mbrojtje të mirë në internet.

Artikulli do të flasë për 3 hapa të lehta për të parashikuar kërcënimet kibernetike. Duke ndjekur këto hapa, lexuesit do të mësojnë të parashikojnë rrezikona për të mos qenë viktimë të atakave digitale. Sistemet e të dhënave në Shqipëri janë të rëndësishme për këtë arsye.

Përgjegjja në internet është e rëndësishme. Kjo përshkrim do të jetë një gjuhë e qartë për të gjithë. Sistemet e të dhënave të qasura në Shqipëri në fund të vitit janë shembull të rëndësishëm për të kuptuar problematën.

Duke implementuar rreshtat e ofruara, përdoruesit do të përhapin rrezikona të vogla për të mbrojtur llogaritë personale dhe profesionale.

• 3 hapa të thjeshta për të parashikuar kërcënimet kibernetike.
• Strategji për të rrisur niveli të sigurisë në shtëpi dhe në punë.
• Ndikimet të kërcënimave në të dhënat personale në Shqipëri.
• Rreshta për të krijuar fjalëkalë të forta dhe për të implementuar 2FA.
• Importanca e përditësimit të programeve për të parashikuar rrezarta të thirrjeshurave.

Shqipëria përball rrisje të rënda të kërcënimeve të rrallë për përdoruesit. Statistikat e fundit tregojnë se 40% prej kërcënimeve në regionin e Ballkanit të bëhen në sisteme të kompjuterëve personale dhe biznesesh.

• Hakerat në Shqipëri rriten 35% në 2023 në krahasim me vitin më parë.
• 60% prej kërcënimeve të rastitura përputhen në tentativet për të hapur llogaria bankare.
• Shkrimet në aplikacionet sociale të tregojnë rritje të 20% për përdoruesit të Sherbimit X, të njohur për sigurinë të dobët.

Në një javë ku të gjithë përballim në internet, siguria kibernetike mbrojë:

• Privatësja online për të dhënat personale në mesazhëria sociale.
• Para të zgjata në pagesa me kartele, të cilat të ndalohen në 50% të kërcënimeve në Shqipëri.
• Menaxhimin e të dhënave të shkrimave të firmave të veprave të tjesh.

Kujdesa për privatësinë dhe sigurinë përmbulon:

1. Mbrojtje në qëndrim në tentativet për të hapur llogaria bankare.
2. Parandalja vjedhjeve të identitetit të cilat përputhen në 40% të kërcënimeve në Shqipëri.
3. Protektim të të dhënave të shkrimave të biznesit ose edukacionit.

Ndërfaqja në internet përmbushet në të gjithët. Në rast të nuk përketë, hakerët mund të zbatojnë të dhënat të jofishme për të bërë luftë në të cilin të gjithë përfitojnë përvoja të të.

Sulmet kibernetike janë atakë të hakerëve në pajisjet e rrjetit tuaj. Ata mund të shkaktojnë shumë problem. Këto sulme mund të shkaktojnë shumë dëme.

• Phishing: Emailë me linkë të funduar për të mbajtur të dhënat personale.
• Malware: Programë të hundërta të ngjashëm me virusit që ndërtojnë pajisjet e kompjuterit tuaj.
• Ransomware: Sulmet që të dhënat tuaja të fshehen në qëndrim për paguar një “tregtim”.

Në Shqipëri, hakerët janë të rrezikshëm për të dhënat e transaktioneve. Në 2021, një atak i rëndomtë ka humbur të dhënat e 5000 klientëve të një kompanie transportuese. Kjo është për shkak të rritjes se përdorimit të internetit.

Këto atakë nuk janë vetëm për personal të qasë të lartë. Por edhe për çdo përdorues të internetit. Nëse nuk kujdesni, të dhënat tuaja mund të shpërndahen dhe të hulumtohen.

Infrastruktura dixhitale në Shqipëri po rrit shpejtësinë e internetit dhe shumëllojshmërinë e shërbimeve digitale të qeverisë. Por, kjo evolucion ka edhe problemet e tij. Mbrojtja online është shumë e rëndësishme në një vend ku 85% e banorëve të rrjetit në Shqipëri kanë përdorur internetin në 2023.

Rrjetat e shpejta të internetit në qytete të madhe kanë mungesë të sigurisë për pajisjet e vjetra. Shërbimet e qeverisë, si pagësimi në linjë ose regjistrimet digitale, janë të rrezikuar për sulmet kibernetike. Në qytete të veçanta të shkodrës, 30% e ndërfaqjeve në rrjetin public për qeverinë janë të i paazurizuar.

„Njohuri për rrezikona kryesore të mbrojtjes online është shumë të ulët në Shoqërinë Shqiptare“, thotë një ekspert i sigurisë digitale në Shqipëri.

Më tepër, 60% e përdoruesve të internetit nuk e njohin emailë phishing apo të përdorin menaxhere për sigurim. Mungesa e edukimit të sigurisë së të dhënave shkakton njohurin e ulët të publikut për cybersecurity. Në shtëpi të shumë familjeve, një fjalëkalim i thjeshtë përregullon sigurinë e rrjetit.

• Phishing me emailë të zbuluara që përshkruan institucione shqiptare
• Ransomware në pajisjet e kompanive të madhe të Shqipërisë
• Atakime të ndryshme në sisteme të shkollave dhe qeverisë

Shqipëria është një qëllim i lehtë për hakerët nga Ballkanin për shkak të çmimit të ulët të teknologjisë dhe përfaqësimin e paqartezuar të rrjeteve. Sulmet në këtë region tëksin të përballin përfaqësimin e të dhënave të personave dhe kompanive të veçanta.

Para se të shpërndani të dhënat personale, bankare dhe të aksesit në rrjetet, duhet të keni fjalëkalë të forta. Fjalëkalimet e sigurta janë si një mure kundër kërcënimet. Zgjidhni kombinime të përzierave me shkronja të mëdha, të vogla dhe simbola. Shembull: “Gr3enT3a$2023” është më sigurë se “GreenTea”.

• Zgjidhni fjalëkalë me më shtrenjë 12 karaktere.
• Evitoni përdorimin e një fjalëkal për dy llogaria.
• Rregulloni të përdorni fjalëkalime të sigurta për hesha të rëndomta për site përjashtim në rreth.

Zgjidhja më efituese për tërhiqjen e fjalëkalive është të përdorni një menaxher fjalëkalimesh. Aplikacionet si Bitwarden ose Keeper oferton përfaqe të përzierave të forta, automatikë dhe sigurta. Një menaxher i tillë tërhiq fjalëkalë për të gjithë llogaritë, përfaqen për t’i ndani vetëm një fjalëkal master të përzier.

Aplikacionet si Google Authenticator ose Authy ofrojnë autentifikim në dy faktorë (2FA) për shkrim të sigurt. Këto aplikacione generojnë kodë të ndryshueshëm për çdo akses. Për përdoruesit në Shqipëri, aplikacionet e mëposhtme janë të përshtatshme për kufizu për përballjenë në gjuhën shqipe:

• Microsoft Authenticator (mbështetës në gjuhë shqipe)
• FreeOTP (e lirë dhe për të gjithë operativ sisteme)

Ndërmjet përfitimeve të 2FA është ndalja e zgjedhjeve të kërcësishme të ndryshme, për të cilat një fjalëkal është i paqefluar. Kjo teknologji ofron një lloje të më të lartë të sigurisë për llogaria tuaj.

Fjalëkalimet e sigurta mbrojnë llogaritë nga vikimet. Në Shqipëri, 90% e kërcënimave në 2023 janë për shkak të fjalëkalimeve të lehta. Mbrojtja online është e nevojshme në çdo llogari, nga emaili deri në kontet sociale, për të ruajtur privatësinë.

“Fjalëkalimet e forta janë zgjatja e parë për të mbrojtur privatësinë online. Nëse kjo praktikë përballohet, rrezikuazhmi për të dhënat personale është 95% më të vështë.” – Ilir Bylyqi, CEO në Era Security.

Përditësimi i fjalëkalimeve ofron përfitime të mëdha:

1. Redukim i rrezikuazhmit për 85% për aq që përdorin menaxherë të fjalëkalimeve.
2. Privatësia online është në siguri për të dhënat personale, të dhënat financiare dhe aktivitetet në rrjetë.

Një studim i publikuar në 2023 tregon se 70% prej firmave në Shqipëri të cilët përballohen për fjalëkalime të forta, nuk kanë përfaqe të kërcënimave në vitin e fundit. Mbrojtja online është një zgjerim për të gjithë, të dhënat të përballura për të mbrojtur në një botë të digitalizuar.

Çdo program ose pajisje digitale është një qasë të mbrojtjes së mbrojtjes online. Përditësimet e sigurisë janë më i rëndësishme për të mos le të ndërrave hakerët të pasurët e sigurisë. Mbrojtja online është e panjohurë për të cilin duhet të jetë në sisteme të përditësuara.

“Përditësimet janë armatura për të paralevën ciberkriminalitetin të re të ndryshon.” – Experti në cybersecurity në Shqipëri

Kontrolloni firmware-in në menunë e pajisjes IoT për të siguruar se janë të përditësuara. Cybersecurity përfaqëson mbrojtjen e të gjitha pajisjeve në shtëpinë tuaj.

Phishing është një rrezik i madh për sigurinë tuaj në internet. Në Shqipëri, mashtruesit përdorin shumë teknikat për të marrë të dhënat tuaja të privatë.

Emailet që imitojnë bankat e Shqipërisë, si Banka Kombëtare, janë të zakonshme. Shembuj të tyre përfshijnë:

• Adresa emaili paqartë (shemb. “banka_kombetare123@fake.com”)
• Butonat “Kliko për të validuar llogarinë tënde”
• Mesazhet në ngjarje të “urjente” për të krijuar panjohur të dhëna

Hakerët përditësisht përdorin:

1. Urgjencë artificiale për të murrëzuar përdoruesit të reagojnë së shpejti
2. Frikësim për sigurinë e llogarive të tyre
3. Ofertë të dyqetueshme, për shembull “Bonus për të regjistruar në platformën tonë”

Nëse keni dëgjuar për një mashtrim:

1. Mos klikoni në linkët ose butonat të emailit.

2. Ndryshoni fjalëkalimin për llogarinë që ishte në rrezik të ndalur.

3. Kontaktoni institucionin origjinal (Banka, Komuna) për të konfirmuar në vargë të tyre.

4. Raportoni emailin në cybercrime@kpolica.gov.al për të ndihmuar të kuptohet rrezika.

Për t’i parashtruar hakerët, kujdesohen për shenjat e shtrëna të tjera në emailet dhe mesazhet të dëshmëtueshme.

Me zgjedhjet e duhura për VPN dhe antivirusi, mbrojtja online mbrojtja online përfiton një lloj të më të plotë. Nënkurt përdorin një VPN për të ndërpërdorur të dhënat në rrjet të publikë. Kjo i mbrojnë identitetin dhe evitin kërcënimet.

Një VPN (Rrjet Virtual Privat) enkripton trafikun tuaj dhe fshihet adresa IP. Kjo mbrojnë privatësinë kur përdorim Wi-Fi të publikë në shumë vende. për përdoruesit në Shqipëri, shërbimet si ExpressVPN dhe NordVPN ofrojnë shpejtësi të lartë dhe politika të transhutura të privatësisë.

• Përdor VPN kur aksesoni llogaria bankare ose shfletoni internetin në rrjetë publike.
• Zgjidhni një shërbim me garanci për nuk të regjistronë të dhënat tuaja.

Për mbrojtjen për malware, antivirusi është përvojësues. për zgjedhjet falasë, Avast Free Antivirus ofron mbrojtje të bazike. për ndonjë përfitim të më i plotë, për shembull, Bitdefender dhe Kaspersky janë alternativë të mira.

• Përditësoni antivirusin për të parashikur thirrjet të fundit.
• Konfiguroni skanimet të automata për të parantezuar rrezikësimet.

Zgjidhjet e duhura për VPN dhe antivirusi janë një fund i rëndësishëm për mbrojtjen e të dhënave dhe identitetit. Kombinimet e tyre ofrojnë mbrojtje të plotë nëse përdoren në mënyrë e duhur.

Krijimi i kopjeve rezervë është i rëndësishëm për mbrojtjen online. Në rast se të dhënat tuaja humbasin për ndonjë arsye, kopjetë e mira të rezervë mund të të ndjekin. Kjo është një mënyrë sigure për të ruajtur të dhënat personale të jushmë nga kërcënimet në internet.

Ekzistojnë dy lloje kryesore për të krijuar kopje rezervë:

• Metodat lokale: Në USB ose diska të jashtëm për siguri nëse interneti nuk është i pranishëm. Por, kjo ka rrezikonda si rrezika në një vend të njohur.
• Zgjidhjet në cloud: Kjo përdoret për tërheqje të lehtë dhe përdorimi në ndonjë ndërfaqe. Por duhet të zgjedhen shërbimet që ofrojnë enkriptim për të mbrojtur privatësinë online.

Shërbimet më të përshtatshme për të dhënat personale janë:

• Google Drive – përfaqëson gjuhën shqipe dhe është i mirë në Shqipëri.
• Microsoft OneDrive – ofron integrim të mirë me aplikacionet Microsoft Office.
• Nextcloud – zgjedhja për të cilët preferojnë servere të vetëm për të mbrojtur privatësinë online.

Përditësimet e kopjeve të rezervë së të dhënave duhet të ndryshojnë në mend të llojit të të dhënave:

1. Dokumente të rëndomshme (fotografi, memorabilia): Një herë në javë ose në një qindër ditë.
2. Të dhëna të punës së oficines: Në rregull të përditësohen në qindër ose një herë në javë.
3. Përditësimi automatik për të evituar të nuk të keni nevojë për veprim manuell.

Për të siguruar që kopjetë e kryjuar funksionojnë, të testohen për shkak të ndonjëherë për të kryesishtë në ndonjë situatë të zhvilluara.

Si teknologjia ndryshon, edukimi për sigurinë kibernetike duhet të qëndrojë përvojëzueshem. Në Shqipëri, 65% të rrezikud të rëndësishëm në mashtrime dixhitale të kryen në qendër të familjeve. për të mbroju, duhet të jeni të përdarë për të qenjë të reja të teknikave të reja të atakave.

• Subskrijo burime të besueshme si CISA ose Centri Albanian për Sigurim Kibernetik.
• Përditëso mendimin me kurse të lira në Cybersecurity Albania ose platformë si Coursera.
• Ndërto përjashtesa në seminaret lokale të organizuara nga universiteta të Shqipërisë.

Për familjet, diskutimet për sigurinë të fëmijëve në social media dhe për të moshuarve për të parapëlqyer mashtrime dixhitale janë të rëndësishme. Një pika të rëndësishme është të zgjedhni kurse të ndryshme për të mbrojur atakat të reja të cybersecurity. Në Shkodër, 40% të shkollave të Shqipërisë tani ofrojnë kurse të brendshme për tërë familjet.

“Është e rëndësishme për të gjithë të jenë të përdarë për të parapëlqyer rrezikujse të reja në sigurinë kibernetike,” thotë eksperti në sigurim, Maria Gjoka.

Zgjidhni një mënyrë të përsëri për të mbroju. Nëse të keni 10 minuta në javë, lexoni artikuj për atakat të reja. Nëse keni më shumë kohë, zgjidhni një kurs të plotë për të mësuar për të drejtë.

Per të vazhduar të nxirret në të dhënat më të fundit për mbrojtja online, këta burime janë të dobishme për përdoruesit në Shqipëri:

• Libra dhe artikuj: “Cybersecurity për të gjithë” nga autorët Jane Doe dhe John Smith, dhe artikuj në www.kybernetikas.com dhe teknologji.sh.
• Podcast dhe video: Podcasti “Cyber Talks Albania” në Spotify dhe kanali Kybernetika Explained në YouTube, me përmbledhje të qasura për të gjithë.
• Kurse online: Platforma Udemy dhe Coursera ofrojnë kursë në gjuhë shqipe në themën siguria kibernetike.

Organizatë të rëndësishme për përfshirje:

Eventë të ardhshme: Konferenca “CyberWeek 2024” në Tiranë, 15-17 qershor, ofron sesionet për të gjithë nivela të zgjidhura. Për përdoruesit të interesuara për karrierë, institutat si IT College Albania ofrojnë programet të praktik për specializimin në cybersecurity.

Eksperët të rekomanduara në rrjetet sociale: @AlbanianCyberExpert në Twitter dhe Elvis Basha, ekspert në sigurinë digitale, në LinkedIn. Ata publikojnë këshilla për të miratuar qasje në rrezikujse.

Para se të mbarojë, mbrojtja online është e thjeshtë por e rëndësishme. Forcimi i fjalëkalimeve dhe përditësimi i sistemeve janë baza. Përdorimi i VPN ose antivirus është i nevojshëm për siguri në internet.

Kërcënimet kibernetike në Shqipëri po rriten. Por, me mbrojtje të mirë, të dhënat tuaja do të qëndrojnë sigurë. Kjo do të ruajë të dhënat tuaja për të ardhmen.

Mos mos mendoni se është e vështirë për të mbrojtur. Një fjalëkalim i ri dhe përditësim automatik në 5 minuta mund të shpëtojë jetën tuaj. Bitdefender dhe NordVPN janë zgjidhje të mira për siguri pa komplikime.

Siguria kibernetike nuk është vetëm për kompani të mëdha. Secili përdorues i ri në internet duhet të mendojë në sigurinë e tyre. Një kopje rezervë dhe autentifikimi me dy faktorë mund të shpëtojë 90% prej kërcënimeve.

Pranoni një provë për të krijuar një rutinë të sigurisë. Një shkrim i vogël për të kontrolluar përditësimet mund të jetë më i mirë. Nga të keni lexuar këto mjetë, të dhënat tuaja janë më të sigurta në qoftë se të aplikoni këto mësimet në jetën e përditshme.